Deprem, doğanın en yıkıcı ve öngörülemez güçlerinden biridir. Ancak tarihsel olarak, depremlerin yol açtığı can kayıplarının ve hasarın büyük bir kısmı, yapıların çökmesinden veya ardından gelen iletişimsizlikten kaynaklanmaktadır. Bu noktada, etkili bir deprem iletişimi stratejisi, enkaz altındaki hayatları kurtarmaktan, toplumsal paniği önlemeye kadar kritik bir rol oynar. Bu makale, depremin hemen öncesi, anı ve sonrasında iletişimin hayati önemini incelemektedir.
Deprem Öncesi İletişim: Hazırlık ve Bilinçlendirme
Etkili deprem iletişimi, deprem olmadan çok önce başlar. Toplumun her kesimini kapsayan sürekli bir eğitim ve bilinçlendirme sürecini gerektirir. Bu aşamada iletişimin temel amacı, “hazırlıklı olma” kültürünü yerleştirmektir.
- Kamu Spotları ve Eğitimler: AFAD, Kızılay ve belediyeler gibi kurumlar, düzenli olarak deprem simülasyonları, ilk yardım eğitimleri ve afet bilinçlendirme seminerleri düzenlemelidir. Bu eğitimler, sadece teorik bilgiden ibaret kalmamalı, pratik uygulamalarla desteklenmelidir.
- Aile İletişim Planı: Her ailenin, deprem anında nerede buluşacaklarına, iletişim kuramazlarsa ne yapacaklarına dair bir planı olmalıdır. Şehir dışından aranacak bir bağlantı kişisi belirlenmeli ve tüm aile üyeleri bu bilgiye sahip olmalıdır.
- Doğru Bilgi Kaynaklarının Tanıtılması: Vatandaşlar, deprem sonrası bilgi almak için resmi ve güvenilir kaynakları (AFAD, Kandilli Rasathanesi) önceden bilmeli ve takip etmelidir. Sosyal medya hesabı olmayan yaşlılar gibi gruplar için alternatif bilgilendirme yöntemleri düşünülmelidir.
Deprem Anı ve Hemen Sonrası: Hayat Kurtarıcı Mesajlar
Deprem sırasında ve hemen sonrasında yaşanan kaos ortamında, iletişim altyapısı (mobil şebekeler, internet) büyük ölçüde kesilebilir. Bu kritik pencerede, iletişim hayat kurtarıcıdır.
- Net ve Sakin Talimatlar: Deprem sırasında, radyo ve televizyon kanalları, anında devreye girerek sakinleştirici, net ve anlaşılır talimatlar vermelidir. “Çök-Kapan-Tutun” gibi hayat kurtaran basit komutların iletilmesi esastır.
- Acil Durum Mesajları (Cell Broadcasting): Şebekelerin yoğunluğundan bağımsız olarak, belirli bir bölgedeki tüm cep telefonlarına anlık olarak gönderilebilen acil durum mesajları, tsunami uyarısı, artçı deprem bilgisi veya yardım çağrısı için en etkili yöntemlerden biridir.
- Şebeke Yönetimi: Operatörler, afet durumunda ses trafiğinden daha az yer kaplayan SMS ve veri iletişiminin önceliklendirilmesi için gerekli altyapıyı kurmalıdır. İletişim kesintilerini en aza indirmek için seyyar baz istasyonları ve uydu haberleşme sistemleri hızla devreye alınmalıdır.
Deprem Sonrası İlk Saatler ve Günler: Koordinasyon ve Enformasyon
Enkaz altındaki insanlar için ilk 72 saat altın değerindedir. Bu süreçte, kaotik ortamda koordinasyonu sağlamak ve doğru bilgi akışını tesis etmek, iletişimin en zorlu görevidir.
- Resmi ve Merkezi Bilgi Kanalları: AFAD gibi yetkili kurumlar, tüm bilgileri (yardım noktaları, yolların durumu, ihtiyaç listeleri) düzenli, şeffaf ve hızlı bir şekilde paylaşmalıdır. Vatandaşların kafasını karıştıracak çok başlı açıklamalardan kaçınılmalıdır.
- Sosyal Medyanın Etkin Kullanımı ve Dezenformasyonla Mücadele: Sosyal medya, yardım çağrılarını yaymak için güçlü bir araç olsa da aynı zamanda yanlış bilginin (dezenformasyon) de yayıldığı bir platformdur. Yetkili kurumlar, sosyal medyayı aktif olarak kullanmalı ve yanlış bilgileri hızla düzeltmelidir. Vatandaşlar da gördükleri her bilgiyi doğrulamadan paylaşmamalıdır.
- Enkaz Altı İletişimi: Enkaz altındaki bir kişiye ulaşmak, arama kurtarma ekipleri için en önemli mesajdır. Kurtarma ekipleri, enkaza seslenmeden önce sessizlik sağlanması konusunda halkı uyarmalı, enkaz altındaki kişilerin sesini veya vuruşlarını dinlemelidir. Hayat üçgeni oluşturan kişilerin yanlarında bir düdük bulundurması, bu iletişimi kolaylaştırabilir.
Deprem iletişimi, sadece bir teknoloji veya protokol meselesi değil, aynı zamanda bir kültür ve organize olma meselesidir. Toplumun tüm katmanlarını—bireylerden ailelere, sivil toplum kuruluşlarından devlet kurumlarına kadar—içine alan, sürekli güncellenen ve pratiği yapılan bir sistem gerektirir. Unutulmamalıdır ki, depremde kaybettiğimiz her can için, etkili iletişim ve koordinasyon eksikliği genellikle trajik bir faktör olmuştur. Bilgi, panik halindeki bir toplumda sakinleştirici bir ilaç, enkaz altındaki bir kişi için ise hayata tutunma umududur. Gelecekteki kayıpları önlemek için iletişim köprülerimizi şimdiden sağlam inşa etmek zorundayız.