Deprem, yalnızca binaları ve fiziksel altyapıyı yıkan bir afet değil, aynı zamanda toplumun tüm işleyişini derinden sarsan bir olaydır. Bu işleyişin en kritik ve hemen gözle görülür parçalarından biri de trafiktir. Sarsıntı durduktan sonra başlayan kaosun ilk sahnesi, sokaklar ve caddelerde yaşanır. Deprem sonrası oluşan trafik, bir ulaşım meselesi olmanın çok ötesinde, hayati yardımların önündeki en büyük engellerden birine dönüşür.
Kaosun Anatomisi ve Trafiği Tıkayan Öncüler
Depremi takip eden ilk dakika ve saatlerde trafiğin kitlenmesinin ardında yatan bir dizi karmaşık ve insani neden vardır. İlk ve en belirgin neden, “panik ve belirsizlik”tir. İnsanlar güvende olma içgüdüsüyle, enkaz altında kalan yakınlarına ulaşma telaşıyla veya güvenli olduğunu düşündükleri bölgelere kaçma arzusuyla araçlarına hücum eder. Bu kitlesel hareket, ana arterleri anında doldurur ve trafiği felç eder.
İkinci önemli faktör, “fiziksel hasar”dır. Yolların üzerine yıkılan binalar, çöken köprüler, kırılan viyadükler ve yerde oluşan yarıklar, ulaşım ağını paramparça eder. Alternatif güzergahlar sınırlı olduğundan, sağlam kalan yollar üzerindeki araç yükü katlanarak artar. Ayrıca, trafik ışıklarının elektriksiz kalması veya hasar görmesi, kavşaklarda ek bir karmaşaya ve tıkanıklığa yol açar.
Üçüncü bir engel ise “koordinasyon eksikliği”dir. Afetin ilk aşamalarında, resmi kurumların iletişim altyapısı da zarar görmüş olabilir. Trafik polisi, itfaiye, ambulans ve arama kurtarma ekipleri henüz sahaya tam anlamıyla yayılamamıştır. Bu da, hiçbir düzenlemenin olmadığı, herkesin kendi başının çaresine bakmaya çalıştığı bir kaos ortamı yaratır.
Trafiğin Felç Oluşunun Bedelinde Hayati Kayıplar
Bu trafik keşmekeşinin en trajik sonucu, zamanında ulaşamayan yardımlardır. Ağır yaralı birini hastaneye yetiştirmeye çalışan bir ambulans, trafikte saatlerce kalabilir. Enkaz bölgelerine dozer, kepçe ve ağır kurtarma ekipmanları gecikebilir. Afet bölgesine su, gıda, giysi ve tıbbi malzeme taşıyan kamyonlar hedeflerine varamaz. Her dakikanın hayati önem taşıdığı “altın saatler” içinde, trafik sıkışıklığı nedeniyle paha biçilemez zaman kaybedilir. Bu gecikme, doğrudan can kayıplarının artmasına neden olur.
Ayrıca, bu durum ikincil bir krizi tetikler. Yakıt istasyonlarına ulaşımın kesilmesi veya istasyonların hasar görmesi, araçların yolda kalmasına yol açarak krizi daha da derinleştirir. İnsanlar araçlarında mahsur kalabilir, bu da onları soğuk, açlık ve susuzluk gibi tehlikelere maruz bırakır.
Çözüm Yolları İçin Evvela Geleceği Planlamak
Bu kaotik tabloyu önlemek veya etkisini azaltmak için proaktif ve katmanlı bir planlama şarttır.
- Afet Sonrası Ulaşım Master Planı: Her kentin, deprem sonrası trafik akışını düzenleyen detaylı bir master planı olmalıdır. Bu planda, ana arterlerin acil yardım araçlarına tahsisi, alternatif güzergahlar, otopark ve lojistik merkezlerinin belirlenmesi gibi hususlar bulunmalıdır.
- Saha Koordinasyon Ekipleri: Depremi takiben en kısa sürede, önceden eğitilmiş trafik ekipleri, kavşak ve kritik noktalara konuşlandırılmalı, elle yönlendirme yaparak trafiği rahatlatmaya çalışmalıdır.
- Toplu Taşıma ve Yaya Önceliği: Yakıt sıkıntısı ve yolların daralması nedeniyle, özel araç kullanımı son derece kısıtlanmalıdır. Acil durum toplu taşıma sistemleri (otobüslerle güvenli bölgelere tahliye gibi) devreye sokulmalı ve yaya geçişleri önceliklendirilmelidir.
- Halkın Bilinçlendirilmesi: Vatandaşlara, afet sonrası mümkün olduğunca araç kullanmamaları, araçlarını yolları kapatmayacak şekilde park etmeleri ve acil yardım koridorlarını tıkamamaları konusunda eğitimler verilmelidir. “Aracınız sizi kurtarıcınız değil, engeliniz olabilir” anlayışı yerleştirilmelidir.
- Teknoloji Entegrasyonu: Mobil uygulamalar ve acil durum radyo yayınlarıyla, vatandaşlara açık ve güvenli güzergahlar anlık olarak bildirilebilir.
Deprem sonrası trafik, basit bir ulaşım sorunu değil, bir yaşam mücadelesinin ana cephelerinden biridir. Asfaltın üzerinde yaşanan bu çıkmaz, beton yığınlarının altındaki yaşam umudunu doğrudan etkiler. Trafiği akışkan tutmak, bir aracı hareket ettirmekten çok daha fazlasıdır; bir ambulansın içindeki nefesi, bir kepçenin kepindeki umudu ve bir ailenin geleceğini taşımaktır. Bu nedenle, deprem hazırlığı denildiğinde, sadece binaları değil, yolları ve üzerindeki olası trafiği de planlamak, bir toplumun afetlere karşı ne kadar dirençli olduğunun en önemli göstergelerinden biridir.