Doğal afetlerin en yıkıcılarından biri olan depremler, sadece fiziksel yıkıma değil, aynı zamanda büyük bir enformasyon kaosuna da yol açar. Deprem anı ve sonrasında yaşanan belirsizlik, korku ve panik ortamı, bilgi kirliliğinin en verimli zeminlerinden birini oluşturur. Bu kirlilik, yardım çalışmalarını aksatabilir, paniği artırabilir, umutları kırabilir ve hatta yeni tehlikelere kapı aralayabilir. Bu nedenle, böyle kritik dönemlerde doğru bilgiye ulaşmak, hayati bir beceri haline gelir.
Bilgi Kirliliğinin Çeşitli Yüzleri ve Yaratığı Zararlar
Deprem sonrası bilgi kirliliği birkaç farklı formda karşımıza çıkar. En yaygın olanı, genellikle iyi niyetle ama düşünmeden hızlıca paylaşılan yanlış bilgilerdir. “Falanca yerde enkaz altından ses geliyor” veya “Şu köprü yıkıldı” gibi asılsız iletiler, yardım ekiplerinin zaman kaybetmesine neden olur. Bir diğer tür, kasıtlı olarak üretilen ve yayılan manipülatif içeriklerdir. Bu içerikler, siyasi çıkar sağlamak, toplumsal kutuplaşmayı derinleştirmek veya sadece kaosu körüklemek amacı taşıyabilir. Sahte yardım kampanyaları ve dolandırıcılık girişimleri de bu kapsamda değerlendirilmelidir. Üçüncü bir kategori ise, bağlamından koparılmış, abartılmış veya eski tarihli görüntülerin güncel depremmiş gibi paylaşılmasıdır. Bu tür içerikler, durumun gerçekte olduğundan çok daha kötü gösterilmesine, toplumda çaresizlik ve umutsuzluk duygusunun yayılmasına sebep olur. Tüm bu kirlilik, enkaz altında kalanların kurtarılma şansını azaltır, acil yardıma ihtiyacı olan bölgelere ulaşımı engeller ve toplumun psikolojik dayanıklılığını zayıflatır.
Doğru Bilginin Pusulası: Resmi ve Güvenilir Kaynaklar
Kriz anlarında sakinliği korumak ve bilgi kaynağını doğru seçmek esastır. Doğru bilgiye ulaşmanın ilk ve en güvenilir yolu, resmi kurumları takip etmektir. Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) ve Türk Kızılay’ı gibi kuruluşlar, sahada doğrudan çalışma yürüten, koordinasyonu sağlayan ve en güncel, teyit edilmiş bilgiyi paylaşan birincil kaynaklardır. Bu kurumların web siteleri ve sosyal medya hesapları sürekli güncellenir. Bunun yanı sıra, iletişimin kesintisiz sürdürülebilmesi için çalışan Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu (TRT) gibi kamu yayıncıları da güvenilir bilginin ana arterlerindendir. Yerel yönetimlerin ve valiliklerin açıklamaları da bölgesel düzeyde kritik öneme sahiptir. Sosyal medyada ise, bu kurumların doğrulanmış hesaplarını takip etmek ve bilgileri öncelikle bu kanallardan teyit etmek gerekir.
Sosyal Medyayı Bilinçli Kullanma ve Teyit Mekanizmaları
Sosyal medya, deprem gibi acil durumlarda hem bir iletişim lifi hem de bir dezenformasyon bataklığına dönüşebilir. Bu platformlarda karşılaşılan her bilgi, bir şüphe filtresinden geçirilmelidir. Bir görsel veya video paylaşılmadan önce basit bir tersine görsel arama ile daha önce internette yer alıp almadığı kontrol edilebilir. “Doğruluk Payı” ve “Teyit.org” gibi bağımsız doğrulama platformları, özellikle kriz dönemlerinde yaygın olarak dolaşıma giren iddiaları titizlikle inceleyen ve doğruluklarını raporlayan değerli kaynaklardır. Bir bilgiyi bu platformlarda aramak veya şüphe duyulan bir içeriği onlara iletmek, yanlış bilginin yayılmasını engellemede etkili bir yöntemdir. Ayrıca, kaynağı belirsiz, duygusal manipülasyon içeren, “acil yay!” “herkes paylaşsın!” gibi ifadelerle servis edilen iletilere karşı özellikle temkinli olunmalıdır.
Sorumlu Dijital Vatandaşlık ve Bilginin Süzgeci Olmak
Deprem gibi toplumsal travmalarda, her bireyin bir “dijital ilk yardımcı” gibi davranması gerekir. Bu, bilginin yayılmasında sorumluluk sahibi olmak anlamına gelir. Bir bilgiyi görür görmez, ne kadar çarpıcı olursa olsun, paylaşma düğmesine basmadan önce durup düşünmek gerekir: “Bu bilginin kaynağı nedir? Başka bir güvenilir kaynak tarafından doğrulandı mı? Paylaşmam, yardım çalışmalarına katkı mı sağlar yoksa engel mi olur?” Unutulmamalıdır ki, iyi niyetle de olsa paylaşılan yanlış bir bilgi, bir insanın hayatına mal olabilir. Doğruluğundan emin olunmayan hiçbir bilgi, hiçbir platformda paylaşılmamalıdır. Doğru bilgiyi yaymanın, yanlış bilgiyi eleştirmenin ve çevremizdekileri güvenilir kaynaklara yönlendirmenin, bu zorlu süreçte hepimize düşen en önemli sorumluluk olduğu akıldan çıkarılmamalıdır. Bilgi, afet zamanlarında en kıymetli kaynaktır ve onu temiz, berrak ve güvenilir tutmak hepimizin elindedir.