Depremin zarar verdiği ilk şeylerden biri sağlam olmayan yapılar. Yapıların sağlam olmaması depremin yıkıcılığını da beklemez. Bazen kendi kendine çöken binalarla da karşılaşıyoruz. Bu durumda deprem kuşağı üzerinde konuşulanmış olan Türkiye Devleti’nin depremden önce emniyet tedbirleri almaması söz konusu bile olmamalı. Peki depreme karşı güvenli bina nasıl olmalı?
1. Yapısal Güvenlik ve Mühendislik (En Önemli Unsurlar)
- Doğru Zemin Etüdü: Bina yapılacak arazinin detaylı jeolojik, jeofizik ve jeoteknik etüdü yapılmalı. Sıvılaşma riski olan, kaygan veya dolgu zeminlerden kesinlikle kaçınılmalı. Sağlam kaya veya sağlam zeminler tercih edilmeli.
- Yüksek Kaliteli Malzeme: Beton sınıfı, donatı çeliğinin kalitesi (S420 veya üstü) ve standardı çok önemli. Malzemeler TSE ve deprem yönetmeliği standartlarına uygun olmalı, şantiyede kalite kontrolü sürekli yapılmalı.
- Deprem Yönetmeliğine Tam Uyum: Güncel (2018 ve sonrası) Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği’ne tam ve eksiksiz uyum sağlanmalı. Bu yönetmelik, deprem mühendisliğindeki en son bilimsel gelişmeleri içerir.
- Doğru Projelendirme: Statik ve betonarme projeler, deprem yüklerini doğru şekilde hesaplayan uzman inşaat mühendisleri tarafından hazırlanmalı. Binanın düzensiz şekillerden (aşırı çıkmalar, farklı kat yükseklikleri, yumuşak kat vb.) kaçınan bir mimarisi olmalı.
- Perde Duvar Kullanımı: Kolon ve kirişlerden oluşan taşıyıcı sisteme ek olarak, yapıyı çok daha rijit hale getiren betonarme perde duvarlar mutlaka kullanılmalı. Bu duvarlar, binanın sallanmasını sınırlayarak hasarı büyük ölçüde azaltır.
- Sismik İzolatörler (Deprem Yalıtımı): Yüksek bütçeli ve genellikle kamu binaları için düşünülen bir sistem olsa da, konutlarda da kullanımı yaygınlaşmaktadır. Binanın temeli ile üst yapı arasına yerleştirilen özel malzemeler (kauçuk izolatörler vb.), deprem enerjisinin binaya geçmesini büyük oranda engeller. Bu, en üst düzey koruma sağlar.
2. Mimarî Tasarım ve Planlama
- Yaşam Alanı Olarak Konut: Konutlar sadece beton yığını olarak değil, insanların psikolojik olarak da kendini güvende hissedeceği mekanlar olarak tasarlanmalı.
- Ferahlık ve Aydınlık: Geniş pencereler, yeterli güneş ışığı ve iyi havalandırma, deprem sonrası olası bir enkaz durumunda daha fazla hayat alanı ve hava sirkülasyonu anlamına gelebilir.
- Güvenli Çıkış Yolları: Geniş, iyi aydınlatılmış ve her daim erişilebilir merdivenler ve acil çıkış kapıları planlanmalı.
- Ortak Yaşam Alanları: Site veya apartman ölçeğinde, deprem sonrası toplanma, dayanışma ve ilk yardım için kullanılabilecek açık ve kapalı alanlar tasarlanmalı.
3. Yapım Süreci ve Denetim
- Sıkı ve Bağımsız Denetim: Şantiyenin her aşaması (demir bağlama, kalıp, beton dökümü, bakımı) bağımsız, sertifikalı ve tarafsız yapı denetim firmalarınca sürekli kontrol edilmeli. Denetim sadece kağıt üzerinde kalmamalı.
- Şeffaflık: Müteahhit firma, malzeme kalite sertifikalarını, projeleri ve denetim raporlarını gelecek ev sahipleriyle şeffaf bir şekilde paylaşmalı. “Bu ev depreme dayanıklıdır” demek yerine, bunun kanıtlarını gösterebilmeli.
- Eğitimli İşçilik: Şantiyede çalışan usta ve işçiler, deprem güvenliği konusunda eğitimli olmalı. Doğru beton dökümü, doğru demir bağlama hayat kurtarır.
4. Yapı Sonrası Sorumluluk ve Bilinç
- Yapı Kimliği (Dijital İkiz): Her binanın, malzeme bilgilerinden projesine, denetim raporlarına kadar tüm verilerinin depolandığı bir “yapı kimliği” olmalı. Bu kimlik, ev alacak kişilerin kolayca ulaşabileceği şekilde dijital ortamda saklanmalı.
- Kullanıcı Eğitimi: Bina sakinleri, binanın taşıyıcı sistemine zarar verebilecek (kolon kesme, duvar yıkma vb.) müdahaleler konusunda bilinçlendirilmeli.
- Düzenli Kontrol ve Bakım: Binalar düzenli aralıklarla (10 yılda bir gibi) uzmanlar tarafından kontrol edilmeli, olası beton çatlakları veya demir korozyonu erken teşhis edilmeli.
Güven Verici Konut Nasıl Olmalı?
Depreme dayanıklı bina inşa etmek, her şeyden önce depreme dayanıklı binaların inşa edileceğini düşünen bir toplumu inşa etmekten geçer. Toplum bilinçli ise bu konuda yapısal olarak ilk temel atılmış demektir. Güven verici bir konut, sadece satış broşüründe “depreme dayanıklı” yazan bir bina değildir. Kanıtlanmış, şeffaf ve bilimsel bir sürecin ürünü olmalıdır.
- Alıcılar için kontrol listesi:
- Zemin etüd raporu var mı?
- Projeler deprem yönetmeliğine uygun mu?
- Kullanılan beton ve çelik sınıfı nedir? (Sertifikalarını istemek)
- Yapı denetim raporları temiz mi?
- Müteahhit firma güvenilir ve referansları sağlam mı?
- Binada perde duvar kullanıldı mı?
- Planlar “yapı kimliği”ne uygun mu?
Hatırlatmak gerekir ki, dünya üzerinde yaşamakta olan insanlar arasında en önemli konu insan hayatıdır. İnsan hayatı bir kereliğine verilmiştir insanoğluna. Dolayısıyla tek seferlik kullanımı olan bir şeye sahip olmak çok değerlidir. Ve bunun adına hayat denir. Unutulmamalıdır ki, deprem öldürmez, çürük binalar öldürür. Güvenli konut, bu bilinçle inşa edilen, denetlenen ve yaşanılan yapıdır. Bu standartların tamamı maliyeti artırsa da, asla vazgeçilmemesi gereken bir yaşam sigortasıdır.